U davna vremena bivše Jugoslavije, zemlje između istoka i zapada, postojala su dva glavna pravca kojima se na taj isti zapad išlo. Najopterećeniji granični prelazi bivše države su bili Ferneti sa Italijom, kuda se išlo u Trst, ostatak Italije, Francusku i Švajcarsku i još poznatiji Šentilj, koji je vodio u (omiljene) Austriju i Nemačku.
Tone kafe, cigareta, rakije, gomile televizora, video-rekordera, i ostale robe koje kod nas nije bilo decenijama je prolazilo ovuda.
Instalirajte našu iOS ili Android aplikaciju – Objektiv.rs
U vreme dok za Beč nismo išli preko Mađarske, ovo je bila naša glavna (e)migrantska ruta. Prva stanica na toj ruti, 50 kilometara posle Šentilja, je grad po imenu Grac.
Glavni grad pokrajine Štajerske u svakom smislu možemo uporediti sa našim Novim Sadom. Drugi su po veličini u svojim državama, imaju gotovo identičan broj stanovnika (oko 350 hiljada), imaju tvrđavu sa satom koja se nalazi na brdu iznad grada, univerzitetski su, kao i veliki kulturni i privredni centri. Glavna razlika je u tome što se Grac nalazi na brdovitom jugu države, pod obroncima Alpa, što je umnogome odredilo i karakter lokalnog stanovništva. Smešten na obalama reke Mure, a okružen uzvišenjima, ponos je ove pokrajine koju nazivaju “zeleno srce Austrije”. Štajerska, ili na nemačkom Štajermark, vekovima je bila južna granica Svetog rimskog carstva.
Pored velikog broja šuma, poznata je i kao “voćnjak Austrije”, jer se ovde nalazi najviše obradivih površina u pretežno planinskoj zemlji, a najčuvenija je po bundevama, jabukama i grožđu. Zbog prelepe prirode, mnoštva jezera i izletišta, kao i odličnog (belog) vina, Štajerci važe za hedoniste, koji žive opuštenije nego ostali Austrijanci. Simbol ove pokrajine je klopotec, drvena vetrenjača koja bukom tera ptice i čuva vinograde, a specifičan lokalni dijalekat mnogi nazivaju lajanjem.
Prvi stanovnici ovog područja su nakon Kelta i Rimljana bili slovenski naordi, koji su utvrđenje na brdu nazvali Gradec. Od toga će nastati današnje ime grada, koje se prvi put pominje 1128, a slovensko stanovništvo će prema jugu potisnuti Bavarci. 1180. će se Štajerska odvojiti od Vojvodstva Bavarske, 1379. grad dolazi pod vlast dinastije Habzburg, a od 1564. je prestonica Unutrašnje Austrije (teritorije koja je obuhvatala i današnju Sloveniju, kao i delove Hrvatske i Italije).
Veliki broj gradskih znamenitosti izgrađen je u stilu italijanske renesanse u 16. veku, uključujući i zamak Egenberg na uzvišenju izvan grada. To nije neobično jer je do 1619. Grac bio rezidencija Habzburgovaca, što je uslovilo veliki napredak u trgovini i kulturi.
Nakon njihovog odlaska u Beč grad je doživeo recesiju, ali je ipak ostao važan centar. Svoje drugo zlatno doba će doživeti u 19. veku, u doba industrijalizacije, i vladavine nadvojvode Johana od Austrije. On je ostao upamćen kao veliki modernizator i vladar sa kojim su se Štajerci rado identifikovali.
Voleo je kontakt sa običnim ljudima, nosio je lokalnu nošnju (Traht), i prikupljao je i promovisao materijalno i duhovno nasleđe regije. Ovaj strastveni planinar je u Gracu osnovao muzej Joaneum, zatim preteču čuvenog Tehnološkog univerziteta, Štajersku državnu arhivu, i Društva za istoriju i poljoprivredu. Pored toga, uspeo je da “skrene” izgradnju Južnoaustrijske pruge, između Beča i Trsta, kroz Grac, i tako ovaj grad uveo u novo, industrijsko doba.
Prvi svetski rat je označio veliku prekretnicu, jer je tokom njegovog trajanja svaka treća zgrada u gradu oštećena ili uništena. Južni deo pokrajine, takozvana Donja Štajerska sa središtem u Mariboru, pripala je Kraljevini SHS, a veliki broj stanovništva se iselio u deo koji je ostao u Austriji. Grad će polako početi da se oporavlja tek krajem pedesetih, jer je Štajerska bila pod britanskom okupacijom sve do 1955. Tokom nacističkog perioda većina intelektualaca je napustila Grac, a njihov povratak od kraja pedesetih je gradu doneo kosmopolitskih duh, i rađanje novog grada zahvaljujući arhitektonskoj “Grackoj školi”.
Nove ideje su uključivale i povezivanje dva dela grada koja razdvaja reka Mura. Cele devedesete su obeležene intenzivnom izgradnjom i rekonstrukcijom, pa su tako istorijski centar grada i zamak Egenberg upisani na UNESKO-vu listu svetske baštine 1999. godine. Zahvaljujući brojnim inovacijama i napretku 2003. je Grac bio Evropska prestonica kulture, a za tu priliku je dobio dve nove znamenitosti: Kuću umetnosti (Kunsthaus) i jedan pravi kuriozitet – ostrvo na reci Muri (Murinsel).
Nekadašnja prva stanica na putu ka Evropi koju ne smete da preskočite – predstavljamo vam GRAC (FOTO)
Grad idealne veličine, klime i geografskog položaja, sigurno vas neće ostaviti ravnodušnim
Kunsthaus predstavlja tipičan primer takozvane “blob-arhitekture”, koja naglašava mekane, okrugle i krivudave dimenzije zgrada. Ova zgrada je prekrivena akrilnim pločama koje menjaju boju, i takođe služe kao fotonaponski paneli, a zbog svog izgleda dobila je nadimak “Dobroćudni vanzemaljac”. Ovaj spoj tradicionalne arhitekture i moderne tehnologije je potpuno vizuelno transformisao grad. Murinsel je jedinstveni poduhvat u svetu – u cilju približavanja dve obale napravljeno je multifunkcionalno veštačko ostrvo, sa pešačkim prilazima sa obe strane.
Ova čelična konstrukcija duga 47 metara je zapravo brod, kojeg drže pešački mostovi i sidro, a napravljena je u obliku otvorene školjke. Unutra se nalaze otvoreni amfiteatar, pokriveni kafić i dečje igralište. Na ovaj način se Grac vratio svojoj reci, koja je zbog industrije decenijama bila zagađena, ali su joj razni projekti i trud lokalne zajednice vratili čistoću.
Nekadašnja prva stanica na putu ka Evropi koju ne smete da preskočite – predstavljamo vam GRAC (FOTO)
Grad idealne veličine, klime i geografskog položaja, sigurno vas neće ostaviti ravnodušnim
I ostale znamenitosti se nalaze veoma blizu jedna drugoj, pa vam preporučujemo šetnju pešačkom zonom u starom gradu gde možete videti veličanstveni Landhaus, sedište pokrajinske vlade Štajerske, koji se smatra jednom od najlepših zgrada u celoj Austriji. Ovde se održavaju koncerti i predstave na otvorenom, a vredi obići i raskošni Hol vitezova i njegov oslikani plafon. Morate se popeti i do Šlosberga, zamka na uzvišenju sa sat-kulom koji predstavlja simbol grada, a ako ne volite penjanje (473 metara visine) do njega možete doći vozom ili liftom.
Zanimljivo je da je nakon pobede nad Austrijom 1809. godine, Napoleon naredio da se uništi kula sa satom i zvonikom, ali su stanovnici Graca ponudili basnoslovnu sumu novca Francuzima da to ne učine. U Gracu se nalazi i najveća kolekcija oružja na svetu, u Muzeju oružja, a vredni pažnje su i mauzolej cara Ferdinanda II, gradska katedrala, Opera, kao i Burg, sedište regionalne vlade, sa čuvenim dvostrukim spiralnim stepeništem koje se spaja na svakom spratu i tako stvara zanimljivu optičku varku.
Vredan pažnje i Muzej grada Graca, sa rodnom kućom Franca Ferdinanda, verovatno najpoznatije istorijske ličnosti koja je rođena ovde. U neposrednoj blizini Graca je rođena i holivudska legenda Arnold Švarceneger, najpoznatiji Austrijanac u svetu. U njegovoj rodnoj kući u selu Tal se nalazi mali muzej posvećen ovom glumcu.
Nekadašnja prva stanica na putu ka Evropi koju ne smete da preskočite – predstavljamo vam GRAC (FOTO)
Grad idealne veličine, klime i geografskog položaja, sigurno vas neće ostaviti ravnodušnim
U Gracu postoje četiri Univerziteta i dve visoke škole na kojima studira preko 40 hiljada studenata iz celog sveta. Na najvećem, Univerzitetu Karla Francensa (1585.), tokom vekova su studirali i predavali mnogi velikani iz različitih naučnih disciplina. Ovaj univerzitet je dao i desetoro dobitnika Nobelove nagrade, među kojima su Fric Pregl (za hemiju), Viktor Franc Hes (za otkriće kosmičkih zraka), Oto Levi (za medicinu) i Ervin Šredinger (za fiziku). I naš nobelovac Ivo Andrić je živeo u Gracu – radio je kao konzul Kraljevine SHS, a 1924. je na Filozofskom fakulteta odbranio doktorsku tezu na temu “Razvoj duhovnog života u Bosni u vreme turske vladavine”. Johanes Kepler je ovde kratko radio kao profesor matematike, a Ernest Mah je predavao matematiku i fiziku.
Za ovaj grad je posebno vezan i naš najveći naučnik Nikola Tesla. On je u Gracu studirao elektrotehniku od 1875. do 1877, u doba kada je ovaj grad okupljao eminentne stručnjake iz čitave jugoistočne Evrope. Odavde će, nakon dve godine izuzetnih rezultata i sukoba sa profesorom u trećoj, otići dalje u Evropu, a zatim i svet. Na prvoj stanici na Teslinom genijalnom putu se i danas nalaze njegovi tragovi – među najboljim studentima ovog univerziteta se nalazi i njegova bista.
Grac je jedini grad u Evropi koji na Umetničkom fakultetu ima Institut za džez muziku, čije studente često možete videti kako na gradskim ulicama dopunjavaju kućni budžet, i usput vežbaju.
Blizina Maribora (70 km) i Ljubljane (200 km) je kroz istoriju dovela naročito veliki broj slovenačkih intelektualaca ovde na studije, među kojima je najistaknutiji veliki filolog, borac za slovenačko nacionalno pitanje, i prijatelj Mihalia Obrenovića i Vuka Karadžića Franjo Miklošič. Zanimljivo je da su upravo u Gracu udareni temelji albanologije kao nauke. Ovde je lingvista Gustav Majer dokazao da albanski pripada indo-evropskoj grupi jezika, a održavao je i redovnu prepisku sa Jeronimom de Radom, istaknutim borcem za albanski narodni preporod. Kasnije će ovde studirati i Laguš Poradeci, otac albanske književnosti, kao i Karl Gurakući, lingvista i istaknuti nacionalni aktivista. To će biti prvi korak Austrougarske u predanom radu na stvaranju albanskog jezika, kao osnove za stvaranje albanske nacije, početkom 20. veka.
Još u prvoj polovini 19. veka je austrijski kancelar Meternih izjavio da “Balkan počinje na Renvegu” (ulica u Beču), a situacija se nije puno promenila ni do današnjih dana. Austrija je, po podacima iz 2019, imala blizu 9 miliona stanovnika, a najbrojniju nacionalnu manjinu su činili Nemci sa skoro 200 hiljada pripadnika, dok su na drugom mestu su doseljenici iz Srbije, kojih je nešto iznad 120 hiljada. Ukupno gledano, sa prostora bivše Jugoslavije u Austriji živi 366.565 građana. Najveći udeo stranaca, kada je reč o pokrajinama, beleži Beč sa 30,2 odsto, dok u Gracu taj procenat iznosi 24, ili oko 73 hiljade stranaca. Od tog broja oko 20 hiljada dolazi sa prostora bivše Jugoslavije, a o njihovim pravima se od 1995. brine Savetodavno telo za migrante u Gracu, koje sačinjava devet članova koji nisu državljani Evropske unije. Njih na lokalnim izborima direktno biraju doseljenici, na mandat od pet godina.
Budući da se odavde regrutuje veliki broj školovanih stručnjaka iz svih oblasti, svaki treći haj-tek inovativni centar u Austriji je osnovan u Gracu, a najveća fabrika u gradu je automobilski gigant Magna Štajer. Nekada deo konglomerata Štajer-Dajmler-Puh, ova kompanija proizvodi delove za mnoge renomirane fabrike, razvija posebne modele, i predstavlja najveći svetski koncern za montažu automobila. Ovde je razvijen Mercedesov sistem za pogon na sva 4 točka, proizvodila se stara E klasa sa 4-matik pogonom, kao i BMW X3 i Aston Martin Rapid. Međutim, Grac je najpoznatiji kao grad u kojem se do 2000. proizvodio legendarni vojni džip Pincgauer, nazvan po izuzetno izdržljivoj loalnoj rasi konja. Zbog svega navedenog plate u Gracu su veće od austrijskog proseka, i iznose nešto iznad 51 hiljade evra godišnje.
Tu natprosečnu platu Gračani mogu da potroše u brojnim tržnim centrima, u koje zbog pristupačnih cena često dolaze i stanovnici okolnih zemalja. Kao i u Novom Sadu i ovde se dosta voze bicikli, za koje je napravljeno 120 kilometara staza kroz grad, što itekako doprinosi manjoj buci i zagađenju, i čini stanovnike vedrijim i zdravijim. U Gracu, kao i u ostatku austrijske unutrašnjosti ne vole Bečlije baš previše, jer smatraju da Beč nije prava slika Austrije, kako veći deo sveta misli. Velike su lokal patriote, i strastveni navijači dva velika fudbalska kluba – GAK-a i Šturma, koji igraju čuveni gradski derbi. Ovaj drugi je krajem devedesetih bio pravi hit u Ligi šampiona, pod vođstvom Ivice Osima, i doneo je do tada nezampaćenu radost ovom gradu.
Kad ogladnite probajte krem-supu od bundeve, ili ferhakert, namaz napravljen od fino sečene sirove slanine, belog luka, i naravno bundevinog ulja. Za dezert preporučujemo Šlosberg kugle, čiji se recept drži u tajnosti, i to u poslastičarnici Strehly, koja je jedna od najstarijih u Austriji. Zahvaljujući velikom broju mladih noćni život je veoma bogat i raznovrstan, pa ćete sigurno naći nešto po vašem ukusu. Verujemo da je ovo dovoljno razloga da se zaputite u grad do kojeg vam, iz Beograda, treba svega između 5 i 6 sati udobne vožnje auto-putem.
Piše: Ivan Marinković
Komentari (0)