Često se misli da su gradovi-države otišli u istoriju zajedno sa antičkom Grčkom, pre par hiljada godina. To, na sreću, ipak nije istina, barem u jednom slučaju. Još je Napoleon Bonaparta primetio da “ako bi čitav svet bio jedna država, njegova prestonica bi trebalo da bude Istanbul”.
Današnji Istanbul više nije prestonica čak ni Turske, ali ima stanovnika skoro kao cela bivša Jugoslavija.
Instalirajte našu iOS ili Android aplikaciju – Objektiv.rs
Jedini grad na svetu koji se nalazi na dva kontinenta, koji je bio prestonica tri velika carstva, danas je po veličini, značaju, duhu njegovih žitelja i građevina, a naročito u odnosu na ostatak Turske, zaista posebna država. Poštovani putnici, dobro došli u Vizantion, novi Rim, Konstantinopolj, Stambol ili jednostavno – Carigrad.
U ovaj grad se, nakon bezmalo 1.000 kilometara udobnog puta, i dan-danas ulazi istom onom trasom, odnosno ulicom, kojom se dolazilo u Carigrad još od dana kada ga je sveti car Konstantin učinio rimskom prestonicom.
Nakon što modernim auto-putem (nedostaje samo 50 kilometara od srpsko-bugarske granice do Sofije) prođete kroz čitavu Trakiju, kraj Sofije, Plovdiva i Jedrena, dok se približavate samom kraju balkanskog kopna, kao da se već oseća da blizina nečeg impozantnog, i potpuno nesvakidašnjeg.
Pored vas promiču brojna mesta uz Mramorno more, gde stanovnici Istanbula dolaze da se sklone od gradske vreve, i da se okupaju u čistom delu mora, pošto je ono u Istanbulu, bar za kupanje, neupotrebljivo. Po Mramornom moru se naziva jedan od sedam velikih geografskih regiona Turske, koji je po površini pretposlednji, ali po broju stanovnika ubedljivo prvi.
U njemu živi skoro trećina od ukupno 80 miliona stanovnika Turske, a u BDP-u učestvuje sa bezmalo 50 odsto. To nije čudno kada se ima u vidu da se u njemu nalaze Istanbul, najveći i najposećeniji grad u zemlji, Bursa, četvrti najveći grad i centar tekstilne i mašinske industrije, i manje poznati Kodžaeli, grad sa 4 velike fabrike automobila, sedištem nacionalne naftne kompanije, i glavnom bazom turske mornarice.
Mramorno more je, s druge strane, dobilo ime po mermernom ostrvu sa koga je vađen mermer za mnoge, pretežno carigradske palate, i gde je vekovima živelo vizantijsko plemstvo. To je drugo najveće ostrvo u Turskoj, koje je sve do velike razmene stanovništva sa Grčkom 1923, bilo naseljeno pretežno Grcima. I danas je glavni ostrvski izvozni proizvod upravo mermer.
I tako, nakon što ste prošli kroz tih 3 odsto turske teritorije koji se nalaze u Evropi (preciznije na Balkanu), pored vas počinju da promiču istanbulska predgrađa. Grad se prostire oko 50 kilometara u dužinu na evropskoj, i isto toliko na manjoj, azijskoj obali. Dok se, već pomalo umorni od barem 14 sati provedenih u autobusu, približavate čuvenom istorijskom poluostrvu na kojem je nastao jedan od najvažnijih gradova u istoriji čovečanstva, imate osećaj da vam se telo budi samo od sebe.
Kao da vetrovi sa Mramornog, i obližnjeg Crnog mora, oduvaju sve što se u vama nakupilo tokom slabo prospavane noći, rasklanjaju jutarnje oblake čisteći i pogled i vaš um, pripremajući ga za prvi susret sa velelepnim Carigradom.
Prvo što vam privlači pažnju, pored beskrajnog niza stambenih naselja, jesu ogromni tržni centri, po pravilu tik uz auto-put kojim ulazite u grad (što je samo jedna od sličnosti između Beograda i Stambola). Uporedo sa povećanjem broja stanovnika, grad je dobijao sve više mesta na kojima će njegovi žitelji trošiti novac.
U vreme kada je današnji predsednik Erdogan postao njegov gradonačelnik, 1994, Istanbul je imao oko 7 miliona stanovnika. Već 2000. taj broj je bio oko 9 miliona, da bi danas, posle 20 godina, bio skoro dvostruko veći (procene se kreću od 16 do 18 miliona stanovnika. Sreća je da su se rast i razvoj grada poklopili sa galopirajućim napretkom turske ekonomije i standarda, pa su gradske vlasti mogle da izgrade i novi aerodrom, desetine kilometara novih metro linija, kao i brojne stambene, poslovne, zabavne i sportske objekte.
Tako je Istanbul, koji je pre 50 godina bio tek duplo veći od Beograda po broju stanovnika, i neuporedivo neugledniji i manje razvijen, danas jedan od najvećih, a slobodno možemo reći i najlepših gradova na svetu.
Upravo je trgovina, danas oličena u ogromnim tržnim centrima, razlog tolikog rasta i napretka ovog grada, tako genijalno osnovanog na idealnom mestu – u srcu tada poznatog sveta. Ako biste i danas uzeli šestar, zaboli iglu u Istanbul i opisali kružnicu poluprečnika od 1.000 kilometara, njome biste obuhvatili sva značajna mesta na kojima se rađala civilizacija. Udaljen 6 sati leta od Mumbaja i 4 sata od Londona, Istanbul je danas četvrta najveća raskrsnica vazdušnih puteva na svetu, i sedište jedne od najvećih avio-kompanija – Turkiš erlajnsa.
No, za nas sa Balkana je i dalje najveće uživanje dolazak u Istanbul kopnom, ako ništa drugo zbog toga što su nam i preci vekovima na taj način dolazili u ovaj grad. Oni nisu imali moderna prevozna sredstva, pa je onima koji su išli peške trebalo najmanje mesec dana hoda, ali su svi odreda bili oduševljeni lepotama Carigrada.
Nama Srbima, zapravo, nijedan drugi grad nije bio prestonica tako dugo kao Istanbul. Prva velika srpska kolonija je u Carigradu osnovana odmah nakon pada Beograda 1521, kada se čuveni sultan Sulejman Veličanstveni zaprepastio činjenicom da Beograđani savršeno održavaju stari rimski vodovod, dok je carigradski, isti takav, bio zapušten.
Odmah je naredio da se između 2 i 3 hiljade ljudi peške pošalju u Istanbul, kako bi radili na obezbeđivanju pijaće vode. Oni su sa sobom poneli najvrednije što su imali: mošti svete Petke, i čudotvornu ikonu Bogorodice Beogradske, koju je prema predanju naslikao lično apostol Luka. Ona će, nažalost, netragom nestati u neredima koji su zahvatili grad 1955, nakon što se pročula lažna vest o miniranju Ataturkove rodne kuće u Solunu.
Meta tih napada bili su prvenstevno Grci, koji su od tada u popisu stanovništva statistička greška, ali su kao “kolateralna šteta”, po ko zna koji put nastradali i Srbi.
Na 3 kilometra od strogog centra, u kojem se, naravno, nalazi Aja Sofija, autoput prolazi kroz razvaline čuvenih carigradskih zidina, koje su hiljadu godina odolevale napadima praktično svih naroda koji su bili dovoljno blizu da mogu da izvedu napad. One su, u obliku trougla, u dužini od 22 kilometra štitile grad sa svih strana, i predstavljale najjače odbrambene fortifikacije u istoriji čovečanstva, koje su porušene tek nakon šestonedeljnog bombardovanja ogromnim topovskim đuladima.
Zanimljivo je da je poslednji (kao i pretposlednji) vizantijski car, koji je herojski poginuo braneći grad, bio sin Jelene Dragaš Paleolog, praunuke Stefana Dečanskog, a da je sa druge strane Mehmeda Osvajača (Istanbula), prvog osmanlijskog vladara ovog grada, kao maćeha odgajila Mara Branković. Njen otac, despot Đurađ, je upravo po ugledu na carigradsko utvrđenje sazidao Smederevsku tvrđavu, ali ni ona nije bila puno bolje sreće.
Danas ove zidine uopšte ne deluju tako impozantno i neprobojno – stoje neobeležene i nezaštićene, po njima raste korov, a svaki znatiželjnik može na njih da se popne, i uzme sebi parče kao suvenir. Tek su prošle godine gradske vlasti donele odluku da ih konzerviraju i zaštite, jer je nastala realna opasnost od urušavanja neprocenjivog istorijskog blaga, čije je zidanje započeo još car Konstantin, a udvostručio ga i učinio neprobojnim Teodosije, u 5. veku.
Nekada se (Cari)gradom smatralo samo ono što se nalazilo unutar zidina. Grad je počeo intenzivno da se širi izvan njihovih granica tek nakon što su ga osvojili Turci, 29. maja 1453. Danas se prostor unutar zidina naziva istorijskim poluostrvom, ili “starim evropskim” delom grada, u kojem se nalaze svi najznačajniji kulturno-istorijski spomenici. Druge dve velike geografske celine su lako uočljive pogledom na kartu – evropski i azijski deo razdvaja Bosforski moreuz, a evropski deo je dodatno podeljen na stari i novi Zlatnim rogom, rukavcem Bosfora.
I tako, bulevarom čuvenog turskog predsednika iz pedesetih, čoveka koji je uveo tursku u NATO i bio poslednji predsednik koji je ubijen u vojnom puču, Adnana Menderesa, stižemo do trga Aksaraj. On je u doba Osmanlija predstavljao centar trgovine, ali i jedan od najlepših delova grada, prepun bašti i voćnjaka. Danas služi kao orijentir svima koji dolaze u posetu istorijskom delu grada, jer se tu završava pravac kojim vas je doveo auto-put, i od njega počinje ulica Ordu – glavna ulica starog dela grada već punih 17 vekova. Dakle, mesto na kojem izlazimo iz autobusa, i nastavljamo peške.
U doba Vizantije ulica Ordu je nosila naziv Mese, i bila je okružena zasvođenim mermernim kolonadama ispod kojih su se nalazile radnje, i koje su štitile prolaznike od sunca i kiše. Danas je ova ulica u svom prvom delu načičkana radnjama, restoranima i hotelima, u kojima odseda većina turista koji dolaze sa Balkana i iz bivših sovjetskih republika.
Ovo je jedan od retkih gradova, a jedini ove veličine, u kojem su hoteli na bukvalno 2 kilometra od istorijskog jezgra grada sasvim pristupačni, pa vam gradski prevoz uopšte nije neophodan za obilazak znamenitosti.
Za one koji preferiraju šoping u radnjama se uglavnom prodaje raznorazna garderoba na veliko i malo, prodavci se dovikuju međusobno i mame mušterije, mladi šegrti vuku kolica prepuna razne robe strmim ulicama obilazeći prolaznike, a ulični prodavci nude pečen kesten, kukuruz ili simit – veoma ukusan đevrek posut susamom.
I tako ste odmah po dolasku u centar grada upali u košnicu, koja se ne smiruje do večernjih sati. Istanbul je jedini grad u kojem sam morao da siđem sa trotoara na kolovoz kako bih se mimoišao sa prolaznicima, i to više puta. Srećom, tako je samo ovde u trgovačkom i turističkom centru grada, kojim obavezno prođe svako ko ovde dođe.
Ulica Ordu se danas lako prepoznaje po tome što njenom sredinom idu tramvaji, i to jedna jedina linija, slikovito nazvana T1. Pored sjajnog metroa, ona predstavlja najefikasniji način za kretanje kroz grad, naročito njegove centralne delove. Otprilike polovini ulice se nalazi pravi raj uza kupoholičare i turiste – čuvena Kapali čaršija.
U slobodnom prevodu “zatvoreni bazar” je mesto kojeg nijedan od novih tržnih centara nije pretekao po veličini i broju radnji, i sva je prilika da uskoro ni neće. Na više od 30 hiljada kvadratnih metara nalazi se preko 4 hiljade radnji, raspoređenih u više od 60 ulica, pa vam je za snalaženje po njoj neophodna mapa, ili barem preporuka, kako se ne biste izgubili u beskrajnom lavirintu sličnih prolaza.
Simbolično je što je jedan od prvih tržnih centara na svetu nastao upravo ovde, u gradu koji je središte svetske trgovine, a na mestu gde su se nekada nalazile carske konjušnice, čiji je neprijatan miris smetao sultanu Mehmedu Osvajaču. Danas je ova pijaca više turistička atrakcija nego mesto za dobar šoping, i na njoj možete naći pretežno srebro, zlato, kožu, garderobu i tepihe.
Za sve ostalo preporuka je odlazak na Egipatsku pijacu, nekada pijacu samo za začine, a danas mesto gde ćete pronaći bukvalno sve – od alata, preko elektro i šrafovske robe, do igrački, posteljine, satova, obuće, duvana, poslastica – i naravno začina. Cene su daleko pristupačnije, a ove dve pijace su maltene spojene – Kapali čaršija je na vrhu trećeg istanbulskog brežuljka (ima ih 7, kao i u Rimu), a Egipatska pijaca na njegovim obroncima koji se spuštaju prema Zlatnom rogu, već pomenutom rukavcu Bosfora.
Ukoliko ste rešili da u ovoj šetnji prođete pored Kapali čaršije, i olakšavanje svog novčanika ostavite za kasnije, očekuje vas prvi susret sa bogatom istorijom ovog grada. Zapravo, prvi susret ste imali neposredno pre dolaska do Kapali čaršije, prošavši pored ruševina Teodosijeve trijumfalne kapije, koje su ujedno jedan od retkih spomenika iz predvizantijske epohe koji su danas vidljivi i dostupni.
Kapija se nalazila na Teodosijevom forumu, koji je napravljen po uzoru na Trajanov u Rimu, i kojih je Konstantinopolj bio pun, naročito duž glavne ulice. Na njoj su, pored poslednjeg imperatora jedinstvenog rimskog carstva, bili prikazani i njegovi sinovi Arkadije i Honorije, prvi vladari istočnog, odnosno zapadnog Rimskog carstva.
Prvi veliki spomenik na koji ćete naići nalazi se svega 500 metara dalje, na nekadašnjem Konstantinovom forumu – u pitanju je ogroman mermerni stub opasan obručima, na kojem se nalazila 50 metara visoka bronzana statua osnivača grada. Ovaj trg je u vizantijsko doba predstavljao centar grada, a nakon što je oluja odnela Konstantinov kip, na vrh je bio postavljen krst. Turci ga zovu Čemberlitaš, ili bukvalno “kamen sa obručima”, i on danas bukvalno i jeste samo to, bez ikakve statue na vrhu.
Obruči su morali biti dodati prilikom rekonstrukcije, kako se veliko postolje ne bi raspalo. Prema legendi, ispod stuba se nalazilo svetilište sa brojnim svetim relikvijama, od kojih su neke pripadale lično Isusu Hristu i Mariji Magdaleni. Veruje se da one i dalje leže duboko ispod slojeva zemlje i istorije koji prekrivaju ovaj trg.
I tako, nakon duge vožnje, nešto kraće šetnje, obavezne kafe sa ratlukom u nekom od tradicionalnih kafića niz ulicu, upijanja okolnih mirisa, brojanja minareta i očiju punih sjaja iz izloga radnji, stigli smo do mesta koje predstavlja nultu tačku, ne samo ovog grada. Stigli smo do mesta gde se nalazi takozvani milion, stub koji označava mesto od kojeg se meri udaljenost do nekog grada.
Takav stub je znak da smo u srcu jednog mesta, ne samo geografskom, već i ono mnogo važnije: duhovnom. Kada dođete do stuba i pogledate desno, preko ulice Ordu, susrećete se sa istorijom arhitekture, sa hrišćanskom i pravoslavnom tradicijom, i sa 15 vekova neprekidne i burne istorije građevine koja je promenila svet – pred vama je najvažniji spomenik ovog grada – veličanstvena Aja Sofija.
Piše: Ivan Marinković
Izvor: Objektiv.rs
-
Trenutno nema komentara. Budite prvi koji će komentarisati!
Komentari (0)